Infra

Een manier om te sturen op duurzaamheid en circulariteit met MKI is het berekenen van de MKI voor een kunstwerk op basis van 'business-as-usual' en in de uitvraag inschrijvers belonen voor een reductie in MKI ten opzichte van die referentiewaarde. Dit wordt veelal toegepast bij Beste Prijs-Kwaliteits Verhouding (BPKV)-uitvragen, waarbij een inschrijver korting krijgt op het inschrijfbedrag door het (aantoonbaar) minimaliseren van de MKI van het ontworpen kunstwerk.

MKI-berekeningen worden vaak uitgevoerd door ingenieurs- en adviesbureaus, bijvoorbeeld die zijn aangesloten bij Cirkelstad.

De grootste reducties in MKI kunnen vroegtijdig in het ontwerpproces gerealiseerd worden. Hiervoor is het belangrijk om de MKI integraal onderdeel te maken van de ontwerpkeuzes die gemaakt worden. Hierdoor wordt de milieu-impact inzichtelijk gemaakt en kun je sturen op vermindering van je impact.

Om te kunnen blijven sturen op vermindering van de MKI van een kunstwerk, kan de MKI geborgd worden in de processen van het project, net als de aspecten tijd en geld geborgd zijn. Als opdrachtgever kun je de opdrachtnemer verplichten om op MKI te rapporteren en deze mee te wegen bij ontwerpkeuzes.

Om te kunnen borgen dat de beloofde MKI van een kunstwerk daadwerkelijk wordt behaald in de realisatiefase kan de MKI geborgd worden in de processen van het project, net als de aspecten tijd en geld geborgd zijn. Als opdrachtgever kun je de opdrachtnemer verplichten om op MKI te rapporteren bij afwijkingen in de realisatie op het ontwerp. Indien dit contractueel wordt vastgelegd kan er een boete staan op het niet naleven van beloofde MKI-waardes. 

Je kunt een MKI controle berekening laten uitvoeren. Dan heb je alle onderliggende informatie ter verificatie nodig. Specifiek voor asfalt productie kan je Pavement Infomation Modelling (PIM) gebruiken.

Welke informatie moet je uitvragen/laten verzamelen/vastleggen irt de controle op het ontwerp?

Dit is sterk afhankelijk van de contractvorm. Hierin zijn twee mogelijkheden: beheer in een geïntegreerd contract, of apart in een onderhoudscontract.

In het geval van een geïntegreerd contract (zoals een Design, Build & Maintain (DBM) contract) kan gestuurd worden op de MKI-berekening die vooraf wordt opgesteld. Vermindering van MKI in de B&O fase kan dan worden meegenomen in de gestelde eisen en criteria voor de beheerperiode. 

In het geval van een apart onderhoudscontract kan gestuurd worden op specifieke verduurzamingsmaatregelen, door deze maatregelen te kwantificeren in MKI. Op deze reductie van MKI kan dan in de aanbesteding van het onderhoudscontract gegund worden.

Ook bij een Design & Construct (D&C) contract kan MKI in de beheerfase meegenomen worden, bijvoorbeeld door de MKI waardes van verschillende materialen en producten inzichtelijk te maken en op te nemen in het asset management systeem. Daarmeekan vervolgens gestuurd worden op vermindering van de MKI tijdens de B&O fase door een andere partij.

Een manier om te sturen op het verminderen van materiaalgebonden CO2-uitstoot is de berekening voor een kunstwerk op basis van 'business-as-usual'. Vervolgens kan een reductie t.o.v. dit scenario meegenomen worden in de aanbesteding als gunningscriterium of kan deze worden meegegeven als plafond.

De grootste reducties in materiaalgebonden CO2-emissies kunnen vroegtijdig in het ontwerpproces gerealiseerd worden. Hiervoor is het belangrijk om materiaalgebonden CO2-emissies inzichtelijk te maken en mee te wegen bij het maken van ontwerpkeuzes. Hiervoor kun je (meestal) de materiaalgebonden CO2-emissies uit je MKI-berekening ophalen.

Om te kunnen borgen dat de beloofde materiaalgebonden CO2-uitstoot van een kunstwerk daadwerkelijk wordt behaald in de realisatiefase kan deze geborgd worden in de processen van het project, net als de aspecten tijd en geld geborgd zijn. Als opdrachtgever kun je de opdrachtnemer verplichten om op materiaalgebonden CO2-uitstoot te rapporteren bij afwijkingen in de realisatie op het ontwerp.

Door tijdens het ontwerpproces bij te houden welke hoeveelheden biobased materialen worden toegepast en middels de "Berekeningsmethodiek Koolstofvastlegging in biobased bouwmaterialen" te berekenen hoeveel koolstof hierin wordt vastgelegd, heb je inzichtelijk hoeveel CO2 wordt opgeslagen in je ontwerp. Dit kun je meenemen bij het maken van ontwerpkeuzes. Als alternatieve methodiek kunnen de getallen uit modules A1-A3 van de MKI berekening gehanteerd worden voor een grove benadering.

Door biobased materialen (of materialen van natuurlijke oorsprong) toe te passen. Voorbeelden hiervan zijn hout en vezelgewassen.

Elk materiaal heeft zijn eigen eigenschappen en kenmerken. Stel functionele eisen: materialen die zo lang mogelijk hun functie vervullen in relatie tot de context en rekening houdend met de overige eisen in de openbare ruimte. Voorbeeld: kunstwerk moet x aslasten kunnen verwerken over x jaar. Daarnaast kan je voor optimaal materiaalgebruik de keten certificeren als circulaire keten.

In principe kan hier in elke ontwerpfase werk van gemaakt worden. Voor de inzet van hernieuwbaar materiaal (zoals hout of biocomposieten) of gerecycled materiaal (zoals secundair staal of asfalt), kunnen in een voorlopig ontwerp al varianten worden verkend. Dit begint met een verkenning van beschikbare producten of materialen op de markt. Deze varianten kunnen op de reguliere wijze worden meegenomen in het ontwerpproces. 

Voor de inzet van hergebruikt materiaal is het goed om in het VO (of daarvoor) de beschikbaarheid van herbruikbaar materiaal te verkennen. Verken welke elementen of bouwdelen reeds in projectgebied aanwezig zijn en beoordeel de potentie voor hergebruik door een herbruikbaarheidscan uit te voeren. Daag vervolgens het ontwerpteam uit om geschikte bouwdelen of elementen te integreren in de verschillende ontwerpvarianten. Ook kunnen materialenbanken of tweedehands bouwmarkten worden bezocht, zowel voor het aanbieden van vrijkomend materiaal dat niet in een nieuw ontwerp meegenomen kan worden, of als bron voor benodigde producten of materialen. In verdere ontwerpfasen kunnen de haalbaarheid, veiligheid, onderhoudbaarheid, etc. van het herbruikbare materiaal verder worden onderzocht.

Laat per ontwerpfase rapporteren welke materiaalhoeveelheden, en delen gerecycled, hernieuwbaar of hergebruikt materiaal voorzien zijn per ontwerpstap. En vraag om argumentatie wanneer van een eerder ontwerp wordt afgeweken.

Als de inzet van specifiek materiaalgebruik is opgenomen als een eis, via directielevering. Daarnaast is het mogelijk om vervolgscenario's voor producten en materialen in een bestek vast te leggen.

Hiervoor kan overzicht met aankoopbonnen van ingekochte materialen of producten uitkomsten bieden, in combinatie met een aanduiding welke oorsprong het product of materiaal heeft gehad; hergebruikt, (deels) gerecycled, hernieuwbaar, nieuw. Om hergebruik te toetsen is het mogelijk een verklaring van de vorige eigenaar toe te voegen. Voor de inkoop van gerecycled of hernieuwbaar materiaal kan producentgarantie worden uitgevraagd.

Een van de manieren om aan te tonen dat een inschrijver kennis heeft van gezonde materialen is het aanleveren van een PCDS (Product Circularity Data Sheet) door de leverancier bij een product. Het is een databron om aan te tonen hoe circulair een product is. Hier wordt ook in aangegeven of er wel of geen toxische materialen in producten zitten. Ook kan een inschrijver inzichten aanleveren op deelniveau van de materialen. Bijvoorbeeld door aan te geven van hoeveel materialen de inschrijver op de hoogte is van de chemicaliën die erin zitten. Een lijst als de Restricted substances C2C kan hier bij helpen. Dit is een lijst van chemicaliën die verboden zijn voor gebruik in Cradle to Cradle Certified CM-producten met bestandsdelen van meer 1000 ppm.

Om te voorkomen dat toxische materialen gebruikt worden, is het belangrijk om bij de selectie databronnen te gebruiken waar duidelijk is opgenomen wat niet-toxisch materiaal is. In Het Nieuwe Normaal is beschreven dat productpaspoorten kunnen helpen inzicht te bieden in chemische samenstellingen van producten. Op deze manier kan vastgesteld worden of het product toxische stoffen bevat. Kijk bijvoorbeeld naar Product Circularity Data Sheet (PCDS) en Material Safety Data Sheets (MSDS). Ook zijn er certificaten beschikbaar die producten toetsen op zowel humane als ecologische toxiciteit, zoals Material Health Certificate (o.b.v. Cradle2Cradle), Natureplus, Declare-certificering, ECOLOGO en M1-certificering (Fins). Binnen de GWW is het belangrijk om milieu-hygiënisch onderzoek uit te voeren om bodem- en waterkwaliteit vast te stellen. Hierdoor kan de juiste en veiligste omgang met deze stromen bepaald worden.

Bij realisatie van een kunstwerk wil je laten aantonen dat hier geen toxische materialen gebruikt zijn. Mogelijkheden om aan te tonen dat er geen toxische materialen gebruikt zijn, kan door middel van productpasoorten, certificaten en nationale en internationele keurmerken. In Het Nieuwe Normaal leidraad voor infra zijn deze uitgebreid beschreven.

Toxische materialen zijn schadelijk voor mens en milieu. Dit betekent dat wanneer werknemers hiermee in aanraking komen zij gezondheidsschade op kunnen lopen.

De aanwezigheid én afwezigheid van toxische materialen is belangrijk om vast te leggen. Dit kan gebeuren in bijvoorbeeld een materialenpaspoort of in het B&O-systeem dat wordt toegepast door de beheerorganisatie van het kunstwerk.

Als opdrachtgever kun je sturen op het minimaliseren van restmateriaal en verpakkingen tijdens de bouw. Je kan hiervoor een ambitie opstellen en deze vervolgens vertalen naar eisen/ criteria richting de architect/ aannemer. Je kan bijvoorbeeld de volgende criteria opnemen in de aanbestedingsdocumenten: 

- Prefab bouwen 

- Alleen gebruikte materialen worden betaald 

- Een maximum stellen aan de hoeveelheid toegestane restmateriaal en/of verpakkingen

Belangrijk is dat de ontwerper deze eisen/criteria ook goed interpreteert en toepast. Je kan dit als opdrachtgever checken door he toetsen van deze eisen tijdens ontwerp en uitwerking. Tijdens de realisatiefase kan hiervoor een toezichthouder aangesteld worden.

Je kan hier in het ontwerp rekening mee houden door enerzijds betere informatievoorziening & -deling tussen ketenpartners te faciliteren. Anderzijds door beschikbare materiaalstromen (in opslag) als parameter mee te nemen in je ontwerp. Let daarnaast op: 

- De voordelen van prefab bouwen (minder faalkosten en daarvoormateriaaloverschotten). 

- Tijdig bestellen van materialen. 

- Indien mogelijk, restmateriaal zoveel mogelijk op locatie (recyclen en) hergebruiken.

Nadat ambities opgesteld zijn dienen deze te worden vertaald in eisen en indicatoren die kunnen worden opgenomen in een aanbesteding. Bijvoorbeeld: 

- De opdrachtnemer krijgt alleen betaald voor de daadwerkelijk toegepaste materialen.

- Beloning (EMVI) als de aannemer het restmateriaal tot een x percentage weet te behouden.

Het is belangrijk dat de opdrachtnemer duidelijk kan maken welke maatregelen getroffen zijn, en met welke impact. Dit kun je meenemen in je aanbieding en/of in je Plan van Aanpak. Indien er is uitgevraagd dat restmateriaal/verpakkingen naar een erkende verwerker moeten gaan kun je weegbonnen uitvragen. Indien restmateriaal aan de aannemer vervalt kun je voor het deel dat naar de stort/verbranding toegaat weegbonnen vragen.

Het advies is om dit niet per project uit te vragen, omdat dit veel tijd en geld kost. Wat wel een mogelijkheid is, is het vergelijken van stortbonnen van vergelijkbare projecten van een aantal jaren geleden. Op die manier kun je er een gevoel bij krijgen.

Voer tijdens beheer en onderhoud al conditiemetingen uit (assetmanagement) zodat je weet welke elementen straks klaar zijn voor sloop en waar je afval verwacht. Door alvast voor te sorteren op een volgend traject, weet je bijvoorbeeld welke elementen je kunt demonteren. 

Als je na realisatie producten over hebt, zijn deze wellicht inzetbaar tijdens B&O.

Een aantal voorwaarden kunnen bijdragen aan het succesvol hergebruiken van materialen uit sloop in een nieuw ontwerp (op dezelfde locatie): 

- De architect in een vroeg stadium betrekken. 

- Opnemen van eisen dat in het ontwerp een x aantal procent materiaal hergebruik dient te zijn. 

- Opnemen van eisen dat een x aantal procent van de sloopmaterialen dient te worden hergebruikt in het nieuwe ontwerp / binnen andere projecten (van de opdrachtgever).

- Indien de opdrachtgever al materiaal heeft liggen/ bekend is wat er vrijkomt kunnen eisen specifieker opgenomen worden. 

- Vooral niet de standaard eis opnemen ‘aannemer moet het afvoeren naar erkende verwerker’.

Maak gebruik van een materialenkalender: welke materialen/grondstoffen komen wanneer vrij (in de toekomst)? (Zie ook initiatieffase). Koppel in een vroeg stadium de verschillende projecten (per aannemer of per opdrachtgever) aan elkaar. Wat komt er vrij bij (a) en wat heeft (b) nodig. Wijs hiervoor één contactpersoon aan. Een online hub/marktplaats kan ook bijdragen aan creëren van inzicht. Zoek een koper voor je gaat slopen, zodat je weet hoe ze het willen hergebruiken op de nieuwe locatie en jij dus weet hoe je iets moet slopen/demonteren. 

Ketenregie: binnen een corridor kan veel met IT worden ondersteund. Een ketenregisseur zorgt voor de matchmaking en de randvoorwaarden, en ondersteunt in de financiële en juridische afstemming.

Wie de eigenaar is van de vrijkomende materialen is afhankelijk van de situatie en bestemming. Als de opdrachtgever eigenaar blijft is het makkelijker om, binnen de eigen organisatie, de materialen elders weer in te zetten. Mocht dit niet passen, kan het verkocht worden. De aannemer is vooral geïnteresseerd in de waardevolle materialen. Een hub hoeft zelf geen eigenaar te zijn van de opgeslagen materialen maar kan de verkoop begeleiden tussen eigenaar en koper.

Dit is sterk afhankelijk van de kwaliteit van de vrijkomende materialen en het nieuwe ontwerp. Sloopcheck heeft aan de hand van lessen van slopers inzichtelijk gemaakt welke materialen en producten zich wel of niet lenen voor hergebruik.

EMVI staat voor Economisch Meest Voordelige Inschrijving. Het is een gunningsmethode die bij aanbestedingen wordt gebruikt om inschrijvingen te beoordelen. Je kan punten scoren op kwaliteit, wat een fictieve korting oplevert op de inschrijving. EMVI of BPKV (Beste Prijs Kwaliteit Verhouding) is vaak project specifiek. 

Een voorbeeld: een aannemer dient materiaal te scheiden op locatie. Dit is geen EMVI eis, maar dat kan wel: stel je doet niks = 100% restmateriaal, als je weet te reduceren tot 25% dan krijg je x voordeel. 

Een andere mogelijkheid is aan de aannemer uitvragen of hij alternatieve verwerkingsmethoden kan aanbieden i.p.v. naar een stort of recyclingbedrijf.

Het doel is om zo hoogwaardig mogelijk bestaande producten, materialen en grondstoffen her te gebruiken. Hierbij kun je een klein stappenplan hanteren: 

- Stap één is kijken welk deel van het gebouw niet gesloopt hoeft te worden (Refuse, R-ladder). 

- Het product hergebruiken: vaak het meest waardevol/ minste impact op het milieu. Indien het een sloop-realisatie project betreft, wil je bij voorkeur hergebruiken in de nieuwe realisatie. Anders kan het ook naar een ander project of via een grondstoffenbank/hub. 

- Materiaal hergebruiken, hier is vaak nog een bewerking voor nodig. 

- Na hergebruik kun je nog (hoogwaardig) recyclen.

Om te weten of gestelde eisen ook daadwerkelijk gerealiseerd zijn, kun je verificatiemethoden hanteren als: - BREEAM-NL Sloop en Demontage MAT91 - Aantoonbare afspraken van elke combinatie sloopmateriaal / afnemer (conform BRL SVMS-007, Hoofdstuk 5) - Overzicht van herbruikbare materialen met bestemming en eindverwerking - Een compleet afvalstoffendossier

Nadat ambities opgesteld zijn, kunnen deze te worden vertaald in eisen en criteria om op te nemen in een aanbesteding. De indicator leent zich nog niet om hier kwantitatieve eisen aan te stellen (is in ontwikkeling). Eisen kunnen bijvoorbeeld worden opgesteld in de vorm van: 

- Dat de opdrachtnemer moet aantonen dat deze de uitgewerkte beoordelingsmethode op het ontwerp heeft toegepast en de resultaten daarvan moet aanleveren, of; 

- Dat de opdrachtnemer wordt uitgedaagd om een maximaal losmaakbare ontwerpvariant aan te leveren, of; 

- Dat bepaalde onderdelen losmaakbaar moeten worden ontworpen. Hier kunnen de antwoorden bij Initiatief sturing bieden voor welke onderdelen als eis zouden moeten worden opgenomen en op welk detailniveau dat gewenst is.

De "beoordelingsmethode voor losmaakbaarheid in de GWW" is gericht op het ontwerpproces en is bedoeld om ontwerpers te ondersteunen om een meer losmaakbaar object te ontwerpen. Het gaat in ieder geval om:

- Het type verbinding: hoe zijn onderdelen verbonden; 

- Toegankelijk van de verbinding: hoe gemakkelijk is het om bij deze verbinding te komen; 

- Randopsluiting: wordt een onderdeel (gedeeltelijk) door andere onderdelen ingesloten; 

- Doorkruisingen: lopen er onderdelen door elkaar heen; 

- Zijn er verbindingen die bloot worden gesteld aan externe invloeden, die de kwaliteit van de verbindingselementen aantasten? 

- Zorgt het losmaken van onderdelen voor een verhindering van de functie van het object of het omliggende netwerk waar het object onderdeel van is? 

Bij deze afwegingen is het altijd van belang om stil te staan bij de vraag op welk detailniveau losmaakbaarheid in het ontwerp gewenst is. 

De leidraad "losmaakbaar detailleren" biedt ook houvast voor hoe tot een losmaakbaar ontwerp te komen.

Dit kan bijvoorbeeld door: 

- Het ontwerp te relateren aan de gestelde ambities en aan de antwoorden op de vragen opgenomen onder Initiatief. 

- Het doorlopen van de beoordelingsmethode voor losmaakbaarheid. De methode is nog in ontwikkeling en kan nog niet concreet iets zeggen over wanneer een resultaat ‘goed’ is - dit is projectafhankelijk en mede afhankelijk van de gestelde ambitie in de initiatieffase. Daarnaast zijn de resultaten van de methode op onderdeelniveau en niet op objectniveau, waardoor het lastig is om te zeggen hoe het ontwerp als geheel scoort. Wel kan het een beeld geven van welke onderdelen in het ontwerp meer en minder goed losmaakbaar zijn, en afhankelijk van de gestelde ambitie, of dit voldoende is toegepast of niet.

De beschrijving van de getroffen maatregelen kan gerelateerd worden aan de eisen/criteria die in de aanbesteding zijn opgenomen (zie Verkenning).Het is belangrijk om hierover helder te rapporteren. Een duurzaamheidsverslag (waarin bijv. een MKI-notitie valt) kan hier een sectie aan wijden. Om de impact op losmaakbaarheid inzichtelijk te maken kan bijvoorbeeld: - De losmaakbaarheidsindex op het eerste ontwerp worden bepaald, en vervolgens na een aantal iteratieve optimalisatie-loops opnieuw, zodat die resultaten naast elkaar kunnen worden gelegd, of;

- Aangetoond worden welke aanpassingen er in het ontwerp zijn gedaan, gerelateerd aan de factoren binnen de losmaakbaarheidsindex (zie Beoordelingsmethode), zoals welke ‘vaste’ verbindingen zijn ingewisseld voor ‘losse’ verbindingen.

Informatieborging over dit onderwerp is van belang omdat het daadwerkelijke losmaken pas in de toekomst plaatsvindt. De opdrachtgever kan als eis (zie Verkenning) opnemen dat de opdrachtnemer de beoordelingsmethode losmaakbaarheid moet hebben toegepast op het ontwerp en de resultaten hiervan aanlevert. Dat overzicht biedt per onderdeel transparantie m.b.t. de losmaakbaarheid. 

Voor B&O en bij einde levensduur is een helder demontageplan, of opname van de losmaakbaarheid in een materialenpaspoort, gewenst om de losmaakbaarheid te benutten na de ontwerp- en realisatiefase. 

Materiaalpaspoorten voor de infra staat nog in de kinderschoenen. Er bestaan uiteenlopende formats en er is geen uniforme regelgeving voor. Er lopen op dit moment onderzoeken naar de informatiebehoefte en -vorm voor een materiaalpaspoort in de GWW. Het kan waardevol zijn om als pilot een materiaalpaspoort in een project op te nemen.

Nadat ambities opgesteld zijn dienen deze te worden vertaald in eisen en indicatoren die kunnen worden opgenomen in een aanbesteding. Aanpasbaarheid is in zichzelf een kwalitatieve indicator waardoor sturen op kwantitatieve eisen niet realistisch is. Mogelijke manieren om aanpasbaarheid op te nemen in de uitvraag zijn: 

- losmaakbaarheid is een belangrijk aspect voor aanpasbaarheid. In de uitvraag kan een eis m.b.t. een losmaakbaar ontwerp - of in ieder geval voor bepaalde onderdelen van het ontwerp - worden opgenomen; 

- op basis van de gestelde ambitie en de analyse van mogelijke toekomstige ontwikkelingen in de initiatieffase, kan er beschouwd worden welke richting de mogelijke functiewijzigingen opgaan - en dus welke concrete KPI’s relevant zijn. Als dit in de initiatieffase niet is gebeurd, is dat een beginstap.

Aanpasbaarheid is een kwalitatieve indicator. Het is gewenst dat er uniform over wordt gerapporteerd. De beschrijving van de wijze van aanpasbaarheid kan gerelateerd worden aan de eisen/indicatoren die in de uitvraag zijn opgenomen (zie Verkenning). 

De wijze van aanpasbaarheid kan in elk geval gerelateerd worden aan: 

- de beoogde mogelijke functiewijzingen o.b.v. de scenario-analyse uit de initiatieffase/ aanbesteding, en 

- de verschillende onderdelen in de constructie, met aandacht voor de vier factoren van losmaakbaarheid zoals opgenomen in de indicator Losmaakbaarheid (zie ook de Beoordelingsmethode).

Standaardisatie van onderdelen is in ontwikkeling. In Nederland bestaan afspraken voor ‘industrieel, flexibel en demontabel (IFD)’ bouwen met gestandaardiseerde onderdelen. Deze bestaan nu voor: 

- vaste bruggen en viaducten: NTA 8085 

- beweegbare bruggen: NTA 8086 

Voor deze objecttypes kunnen standaardonderdelen in het ontwerp worden meegenomen. Voor overige objecttypes wordt aangeraden om ontwikkelingen in de gaten te houden.

Aanpasbaarheid is in zichzelf een kwalitatieve indicator waardoor sturen op kwantitatieve eisen niet realistisch is. Mogelijke manieren om aanpasbaarheid op te nemen in de uitvraag zijn: 

- losmaakbaarheid is een belangrijk aspect voor aanpasbaarheid. In de uitvraag kan een eis m.b.t. een losmaakbaar ontwerp - of in ieder geval voor bepaalde onderdelen van het ontwerp - worden opgenomen; 

- op basis van de gestelde ambitie en de analyse van mogelijke toekomstige ontwikkelingen in de initiatieffase, kan er beschouwd worden welke richting de mogelijke functiewijzigingen opgaan - en dus welke concrete KPI’s relevant zijn. 

Als dit in de initiatieffase niet is gebeurd, is dat een beginstap. Als standaardisatie van onderdelen relevant is (zie Ontwerp/uitwerking), kan dit ook als eis worden opgenomen.

Als opdrachtnemer is het belangrijk dat je duidelijk kunt maken welke maatregelen getroffen zijn, met welke impact om aanpasbaarheid te optimaliseren. De beschrijving van de maatregelen kan gerelateerd worden aan de eisen/indicatoren die in de aanbesteding zijn opgenomen.

Om dit als opdrachtgever te controleren kun je denken aan het checken van de lmbh-index. Is er met de partij afgesproken dat deze het sloopmateriaal moet scheiden, kun je bijvoorbeeld in de realisatie opnemen dat er drie steekproeven gedaan worden.

Een zekere mate van onzekerheid kan niet vermeden worden. Een flexibel ontwerp - dat bijvoorbeeld losmaakbaar is - draagt bij aan de aanpasbaarheid, onafhankelijk van welke richting de ontwikkelingen opgaan. Door het uitvoeren van een scenariostudie (zie ook Initiatief) kan op voorhand zo veel mogelijk rekening worden gehouden met de mogelijke uiteenlopende functiewijzigingen van het object. Vervolgens zal er een selectie moeten worden gemaakt welke wijzigingen meer en minder waarschijnlijk zijn en op basis daarvan kan de benodigde aanpasbaarheid worden bepaald. Voor beheer & onderhoud en bij einde levensduur is een helder demontageplan, of opname van een beschrijving van de aanpasbaarheid in een materialenpaspoort, gewenst om de aanpasbaarheid te benutten na de ontwerp- en realisatiefase. 

Materiaalpaspoorten voor de infra staat nog in de kinderschoenen. Er bestaan uiteenlopende formats en er is geen uniforme regelgeving voor. Er lopen op dit moment onderzoeken naar de informatiebehoefte en -vorm voor een materiaalpaspoort in de GWW. Het kan waardevol zijn om als pilot een materiaalpaspoort in een project op te nemen.

Hergebruik opnemen in je aanbesteding kun je op verschillende manieren doen: 

- Bij prestatie uitvraag; gebruik de R-Ladder en LCA. 

- Bij procesborging: kijk naar een logboek, asset management systemen en materialenpaspoort. Dit doe je over het hele proces heen.

Hergebruik en losmaakbaarheid van onderdelen zijn integraal met elkaar verbonden; zonder losmaakbare verbindingen wordt hergebruik een stuk lastiger. Lees je in over: 

- Het type verbindingen tussen modules die krachten overbrengen. Beschouw hierbij bijvoorbeeld de losmaakbaarheidsindex. 

- Het ontsluiten van beschikbare details (best practices) die al worden toegepast in een databank, zoals een materialenpaspoort.

Dit is sterk afhankelijk van specifieke producten of materialen. Betrek leveranciers en ga na welke informatie voor hen noodzakelijk is om terugnamegarantie te kunnen bieden.

Een indicatie van de losmaakbaarheid en toegankelijkheid van toegepaste producten. Vraag bijvoorbeeld een materialenpaspoort uit waarin deze informatie wordt vastgelegd. Ook een kwalitatief plan voor waardebehoud per element uitvragen kan hier oplossingen in bieden. 

Je kunt als opdrachtnemer hergebruik optimaliseren door 1) het inventariseren van bestaande technieken/ producten en 2) kijken of met een marginale inspanning een hoger percentage hergebruik te bereiken is.

Hiervoor kan overzicht met aankoopbonnen van ingekochte materialen of producten uitkomsten bieden, in combinatie met een aanduiding welke oorsprong het product of materiaal heeft gehad; hergebruikt, (deels) gerecycled, hernieuwbaar, nieuw. Om hergebruik te toetsen is het mogelijk een verklaring van de vorige eigenaar toe te voegen. Voor de inkoop van gerecycled of hernieuwbaar materiaal kan producentgarantie worden uitgevraagd.

B&O is een belangrijke fase om hoogwaardige materialen of onderdelen te behouden zodat de hergebruikpotentie toeneemt. Breng tijdens het B&O alvast in kaart welke materialen of producten in het bouwwerk of areaal ingebed zijn. Leg daarbij vast wat de losmaakbaarheid, toegankelijkheid en conditie is van bouwdelen en elementen. Wanneer deze informatie beschikbaar is voor aanvang van renovatie of sloop kan hier in het herontwerp of demontageplan rekening mee worden gehouden. Verken opties voor levensduurverlengend onderhoud om tot een hogere restwaarde te komen. Stel richtlijnen op voor non-destructief verwijderen van bouwdelen of elementen die in aanmerking komen voor hergebruik of recycling.